Auteur: Nederlandse Zuivel Organisatie

Interview met Esther van Etten, sportdiëtist.
Dit interview staat ook in Voeding Magazine 3, 2016.

Esther van Etten volgde de opleiding Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam en heeft zich daarna gespecialiseerd in voeding bij (top)sporters. Bij voetbalclubs AZ en FC Volendam deed ze ervaring op in het begeleiden van jeugdsporters. Sinds 2006 is Esther werkzaam bij Sport Medisch Centrum Fysiomed Amsterdam waar ze (top)sporters, waaronder profvoetballers, begeleidt. Esther maakt deel uit van het begeleidingsteam van de nationale roeiselectie en heeft een praktijk aan huis.

Wat zijn de belangrijkste adviezen die jij aan profvoetballers geeft?

‘De meeste voetballers komen bij mij om fysiek sterker te worden, vaak op aanraden van hun zaakwaarnemer of trainer. Je moet als diëtist eerst een goede relatie met de sporter opbouwen en uitleggen wat voeding voor hun sportprestaties kan betekenen. Goede voeding kan het herstel na inspanning verbeteren en versnellen, terwijl een slechte voeding de kans op bijvoorbeeld spierblessures kan vergroten. Het is ook belangrijk dat ze hun maaltijden goed plannen, zowel tijdens de dag als gedurende een periodisering, waarbij het trainingsjaar is ingedeeld in verschillende trainingsperioden. Het voedingspatroon moet daarop aangepast worden.

Wat zijn de grootste misverstanden?

‘Meer dan de helft van de misverstanden gaat over de rol van koolhydraten, omdat sporters zelf informatie zoeken op internet. Ik vertel hen over het nut van koolhydraten en dat sporters ze hard nodig hebben als snelle energiebron. In mijn praktijk zie ik veel hypes voorbijkomen. Ik vind dat de diëtist daarin een veel prominentere rol moet pakken. Neem nou de aardappel; die wordt zo ondergewaardeerd. Als je aardappelen, een stukje kip en groenten eet, dan kom je wel aan 200 gram groente. Je krijgt nooit 200 gram groente in een pastasaus. De Hollandse kost wordt enorm ondergewaardeerd!’

Zit zuivel in je voedingsadvies?

‘Ik drink niet vaak melk, maar na het sporten vind ik het erg lekker. “Dat zal niet voor niets zijn” denk ik dan. In zuivel zitten belangrijke aminozuren. Ik zie dat mensen tegenwoordig vaak amandel- of rijstdrank drinken, maar die leveren nauwelijks eiwit. Ik ben zal deze producten niet adviseren. Het is als diëtist niet moeilijk een sporter te overtuigen van de meerwaarde van melk. Even de voedingswaardetabel erbij pakken en laten zien wat er in melk en yoghurt zit. Dan zijn ze snel weer op het goede spoor.’

Hoe denk je over supplementen?

Supplementen als cafeïne en creatine staan ook bij voetballers vaak in de belangstelling, net als beta alanine met z’n bewezen bufferende werking. Een factsheet van de NOC-NSF over ergogene voedingssupplementen wordt door sportdiëtisten als leidraad gebruikt. Maar het belangrijkste is dat sporters voldoende eiwit binnenkrijgen. Weet je trouwens hoeveel kwark er door sporters wordt gegeten? Nou, heel veel hoor! Melk heeft soms een onterecht slecht imago, maar kwark gaat er gelukkig bij veel sporters goed in.’

 

Een derde van de mensen bij wie diabetes type 2 is vastgesteld, verandert de leefstijl niet. Dat blijkt uit onderzoek van marktonderzoeksbureau GfK. De resultaten van het GfK-onderzoek worden gepresenteerd tijdens het symposium ‘De centrale rol van diëtisten bij de behandeling van type 2 diabetes’ op donderdag 24 november. Van de diabetes type 2-patiënten kampt 83% met overgewicht. Een minderheid volgt een dieet.

Gezondere leefstijl remt ziekteverloop af

Diabetes type 2 is een serieuze ziekte die steeds meer mensen treft. Een ongezonde leefstijl vergroot de kans op diabetes type 2. Nadat de ziekte is vastgesteld, kan een gezondere leefstijl het verloop van de ziekte afremmen. Maar gaan diabetes type 2-patiënten na de diagnose meer sporten of anders eten? Krijgen ze wel voldoende advies? En wanneer volgen ze dat advies op? GfK onderzocht, in opdracht van de Nederlandse Zuivel Organisatie, of mensen hun leven veranderen nadat de diagnose diabetes type 2 is gesteld.

Bij een derde geen verandering in leefstijl

Het onderzoek is verricht onder 578 diabetes type 2-patiënten boven de 35 jaar. De resultaten laten zien dat bij 34% van de diabetes type 2-patiënten de leefstijl niet is veranderd na de diagnose. Veel diabetespatiënten blijken, net als veel gezonde mensen, moeite te hebben om hun leefstijl aan te passen. Een derde geeft aan meer te willen gaan bewegen en een derde zegt meer te gaan letten op gezonde voeding. De bereidheid om gezonder te gaan leven is bij de gemiddelde Nederlander significant hoger.

Meer mannen dan vrouwen hebben diabetes type 2

Het onderzoek van GfK geeft veel inzicht in hoe de groep diabetes type 2-patiënten er uitziet. Zo komt diabetes type 2 vaker voor bij mannen (55%) dan bij vrouwen (45%), vaker bij laag- dan bij hoogopgeleiden en vaker bij oudere mensen. Zo’n 81% maakt gebruik van medicatie.

Overgewicht bij 83% van de diabetes type 2-patiënten

Van alle diabetes type 2-patiënten heeft 83% te maken met overgewicht. Zo’n 42% van de diabetes type 2-patiënten heeft een BMI hoger dan 30. Een kwart van hen komt na de diagnose nog aan.

Diëtist biedt uitkomst bij diabetes type 2

Marcel Temminghoff van GfK: “Er is nog een wereld te winnen voor mensen die de diagnose diabetes type 2 hebben gekregen. Van degenen die hun leefstijl wel hebben veranderd, is het merendeel heel positief: 81% is blij met de veranderde leefstijl en 69% voelt zich er fitter door. De diëtist kan vooral veel betekenen voor type 2 diabetespatiënten met zwaar overgewicht.”

Interview met Vera Wisse, sportdiëtist.
Dit interview staat ook in Voeding Magazine 3, 2016.

Vera Wisse is een SCAC-gecertificeerde sportdiëtist en aangesloten bij het Olympisch Netwerk in Zeeland. Ze volgde de tweejarige internationale pre-master Sport Nutrition via het IOC en is als MSc in Sport Nutrition afgestudeerd aan de University of Stirling (GB). Vera werkt bij het Medisch Centrum Kalverstraat in Middelburg en is docent op hogeschool Fontys in Tilburg. Vera begeleidt veel ‘young talents’, bijna topsporters van 12 tot 17 jaar, en amateurs duursporters.

Wat zijn de belangrijkste adviezen die jij aan jonge sporters geeft?

‘Als het niet zo goed gaat met de sportprestatie is het vaak de moeder die haar kind naar me doorverwijst. In de meeste gevallen krijgen ze onvoldoende energie binnen. Ik maak het regelmatig mee dat een jongere sporter 500 kcal te weinig binnen krijgt. Daar moet dan goed aan gewerkt worden. Ik vertel dan vooral wanneer ze wat het beste kunnen eten, omdat het lastig is om school, reizen en trainen te combineren. Met de sportvoedingspyramide laat ik zien dat een goede basisvoeding het belangrijkst is. Hypes en trends leven hier in Zeeland niet zo. Jongeren zoeken wel informatie op internet, maar het zijn vaak de ouders die voor het nuchtere tegenwicht zorgen.’

Wat is de grootste uitdaging bij het werken met jonge sporters?

‘De grootste uitdaging zijn de jonge sporters die binnen hun gewichtsklasse willen blijven – bijvoorbeeld bij judo – terwijl ze aan het groeien zijn. Je moet soms met huilende kinderen en boze trainers erg moeilijke beslissingen nemen. Want hoe ver moet je als sportdiëtist gaan om ze te helpen? De eerste keer dat ik zoiets meemaakte was met een 12-jarig meisje die 4 kilogram moest afvallen om met het NK mee te kunnen doen. Ik heb haar geholpen, omdat er anders onverantwoorde methoden gebruikt zouden worden. Het meisje kwam niet in ondergewicht terecht, maar achteraf heb ik tegen mezelf gezegd: “Eens, maar nooit meer”.’

Zit zuivel in je voedingsadvies?

‘Zuivel is een van de best onderzochte voedingsgroepen in sportvoeding en het meest voorkomend in voedingspatronen. Vaak raad ik aan om als ontbijt kwark met havermout te nemen of skyr met muesli. Ik maak het hier in Zeeland niet mee dat mensen zich mee laten slepen door antibrood of antimelkhypes.

Hoe denk je over supplementen?

Voeding is altijd de basis. Sportspecifieke voeding is voor mij al een banaan die je eet tussen twee sets in een tenniswedstrijd, een electrolytendrankje tijdens het sporten bij warm weer of een yoghurt met fruit om te herstellen. Voedingssupplementen zet ik uitsluitend in als daar een reden voor is; een laag vitamine D- of ijzergehalte, etc. Ik wil bij de kinderen niet de illusie creëren dat ze beter gaan presteren wanneer ze supplementen gebruiken. Ze gaan beter presteren als hun basis goed is. Als het moeilijke eters zijn, adviseer ik wel om goede multivitaminen te nemen om de inname van vitamines en mineralen te garanderen.

Interview met Sjoerd Privée, sportdiëtist en personal trainer.
Dit interview staat ook in Voeding Magazine 3, 2016.

Sjoerd Privée is gecertificeerd sportinstructeur (Fitnesstrainer A) en personal trainer. Hij begeleidt sporters op alle niveaus, in het bijzonder voetballers, duursporters en sportschoolbezoekers.

Wat is jouw belangrijkste advies voor amateursporters?

‘Veel amateursporters willen hun lichaamssamenstelling verbeteren. Meestal eten ze te veel. Ik breng eerst goed in kaart wat er precies gegeten wordt. Daarna kun je het voedingspatroon zodanig verbeteren dat ze er de rest van hun leven iets aan hebben. Bij amateursporters moet je duidelijk maken dat alle dagen tellen. Het idee is vaak dat er best een dagje slechter gegeten mag worden. Dat mag wel, maar je moet die dag niet helemaal losgaan, want dan gaat het mis. Mijn motto bij het aanpassen van dat gedrag: “Ben je aan het vullen of aan het voeden?”. Ook op de dagen dat je zondigt, moet je jezelf bewust zijn van het verschil.’

Meer of minder koolhydraten?

‘Veel amateursporters willen hun vetpercentage en gewicht verlagen. Vaak eten ze te veel en in mijn advies komt het er dan toch vaak op neer dat ze minder koolhydraten moeten eten. Maar ik praat meer in voedingsmiddelen dan in voedingsstoffen. Anders hoor je: “Sjoerd zegt ook dat koolhydraten slecht zijn”. Koolhydraten lijkt tegenwoordig wel een scheldwoord en dat is natuurlijk onterecht. Het gaat om de balans.’

Welke misverstanden kom je vaak tegen?

‘Er zijn veel misverstanden in de fitnesswereld. Sporters zijn vaak kort en fanatiek bezig en zoeken dan informatie op internet. Een veel voorkomend misverstand is dat je per se direct na het sporten een eiwitshake naar binnen moet werken. Maar een eiwitrijke maaltijd is net zo of zelfs nog effectiever. Sportschoolbezoekers volgen ook vaak via Instagram topsporters of mensen met een voorbeeldfysiek. Als die iets zeggen, denken ze dat het voor hen ook werkt. Maar deze Instagram-rolmodellen worden vaak gesponsord om producten aan te prijzen. Je moet als sportdiëtist goed op de hoogte zijn van wat er op social media gebeurt en een goede vertrouwensband hebben met je cliënt.

Zit zuivel in je voedingsadvies?

Als het om dranken gaat, is melk de enige drank met calorieën die ik wel aanraad. Zuivel is een van de makkelijkste productgroepen om in het voedingspatroon te zetten om voldoende eiwitten binnen te krijgen. Op de sportschool en in de wedstrijdsport eet iedereen tegenwoordig magere kwark.

Hoe denk jij over supplementen?

In de praktijk kom ik de hele supplementenwinkel tegen. De invloed van atleten op Instagram die door supplementenbedrijven worden gesponsord is erg groot. Mijn uitgangspunt: eerst aan de basisvoeding werken. Ik kijk wat de wensen van de cliënt zijn en geef dan advies over wat ze nodig hebben. Pas in het laatste deel van dit traject kijken we naar supplementen.

Heel wat sporters in Nederland nemen voedingssupplementen en sportspecifieke voeding. Welke sporters zijn dat en bij welke sportfrequenties worden creatine, cafeïne, eiwitshakes en sportdranken gebruikt?

Miljoenenbusiness

Iedereen weet dat de sportvoeding- en supplementenmarkt een miljoenenbusiness is. De omzet van sportdranken en sportsupplementen bedraagt in ons land ongeveer 80 miljoen euro per jaar (Euromonitor 2014). Welke sporters of niet-sporters besteden zoveel geld aan deze producten? Promovendus Floris Wardenaar van de HAN Sport en Bewegen deed onderzoek naar het gebruik van supplementen en sportvoeding in Nederland.¹ Hier volgen de meest opvallende resultaten uit zijn onderzoek.

Onderzoeksmethode in het kort

In een representatieve steekproef (n=1015) onder de Nederlandse bevolking van 15-80 jaar oud werd gevraagd welke supplementen en sportvoedingsproducten de respondenten gebruiken. Het gebruik van de producten is vervolgens onderverdeeld in de sportfrequentie per jaar van de respondenten, namelijk 0, 1 tot 11 keer, 12 tot 59 keer, 60 tot 119 keer en 120 of meer per jaar. De resultaten staan in tabel 1. De kleine letters achter de prevalenties geven een significant verschil aan ten opzichte van de prevalentie in de kolom met de corresponderende hoofdletter. Zo staat in kolom E bij ijzergebruik: 8a. Dit betekent dat de prevalentie van 8% van ijzersupplementgebruik bij sporters die vaker dan 120 keer per jaar sporten significant hoger is dan de prevalentie van ijzersupplementgebruik van mensen die nooit sporten onder kolom A.

Meer supplementen bij vaker sporten

Gemiddeld genomen geeft ongeveer de helft van de consumenten aan nooit voedingssupplementen te gebruiken. Het supplementgebruik neemt toe naarmate mensen vaker sporten. Hetzelfde geldt voor het gebruik van sportvoedingsproducten, zoals energierepen, -dranken of -gels. Van mensen die nooit sporten neemt 86% geen sportvoedingsproducten. Van mensen die vaker dan 120 keer per jaar sporten, geeft ruim de helft aan nooit sportvoedingsproducten te gebruiken. Mensen die meer dan 1 keer per week sporten, gebruiken wel vaker multivitaminenpreparaten, vitamine C, calcium, magnesium en zink dan mensen die nooit sporten.

Supplementengebruik bij fanatieke sporters

Veel besproken sportsupplementen zoals cafeïne, creatine en beta-alanine worden alleen in significante hoeveelheden gebruikt door fanatiekere sporters. Zo’n 20 tot 30% van de sporters consumeert regelmatig sportdranken (hypertone dan wel isotone dranken). Sporters die meer dan 120 keer per jaar sporten – ongeveer drie keer per week – nemen vaker eiwitshakes dan sporters die minder dan 120 keer per jaar sporten. Het gebruik van probiotica verschilt niet tussen de verschillende sportintensiteiten. Wel kan uit tabel 1 worden opgemaakt dat minimaal 1 op de 20 Nederlanders probiotische producten gebruikt.

Verschil fanatieke en gemiddelde sporters

Voor dit onderzoek is geen voorselectie gedaan voor sporters. Dit betekent dat het supplementengebruik bij echte fanatieke sporters niet goed is in te schatten. Deze groep is namelijk te klein binnen een representatieve groep Nederlander om een goed beeld ervan te kunnen krijgen. Uit de resultaten in deze studie blijkt dat mensen die vaker (recreatief) sporten ook vaker sportvoedingsproducten en supplementen nemen. Zij kiezen ook vaker voor andere producten dan mensen die niet sporten. De ‘hype’ van het gebruik van bietensap bij topsporters, ter bevordering van prestaties, vinden we dan ook niet terug bij de gemiddelde Nederlander. De resultaten uit tabel 1 bevestigen wel dat fanatiekere sporters de consumenten zijn van sportvoedingsproducten.

Onderzoek naar topsporters

Uit een recente studie van Wardenaar et al. is gekeken naar het supplementgebruik van topsporters.² Van de topsporters gaf 85% aan supplementen te hebben gebruikt gedurende de laatste vier weken. De meest gebruikte supplementen waren multivitaminen en mineralensupplementen (43%), isotone sportdranken (44%) en cafeïne (13%).

Invloed diëtist op supplementengebruik

In dit onderzoek is ook gekeken of het supplementgebruik van de topsporters verandert als deze door een diëtist wordt begeleid. Deze begeleiding leidde tot een toename in het gebruik van vitamine D, hersteldranken, energierepen, isotone dranken met eiwit, dextrose, beta-alanine en natriumbicarbonaat. Dit beeld wordt bevestigd in interviews met sportdiëtisten in Voeding Magazine 3, 2016. Sportdiëtisten die met topsporters te maken hebben, melden vaak dat de energie-inname van topsporters te laag is. Na interventie van de diëtist nam het gebruik van de volgende supplementen af: multivitaminen, calcium, vitamine E, vitamine B2, retinol, energiedranken, BCAA’s en andere aminozuren.

Toezicht gezondheidsclaims supplementen

Binnen de EU mogen producten alleen gezondheidsclaims gebruiken als deze wetenschappelijk overtuigend is aangetoond. Hiervoor bestaat een speciale wetgeving: de claimsverordening (1924/2006/EG). Gezondheidsclaims worden door een onafhankelijk panel van wetenschappers van de EFSA getoetst.

Toegestane gezondheidsclaims

Slechts twee supplementen hebben de toets van EFSA doorstaan en mogen een gezondheidsclaim voeren. Dit zijn koolhydraatelectrolytenoplossing (red: isotone dranken) met de gezondheidsclaim ‘vergroot de opname van water tijdens lichamelijke inspanning’ en creatine (3 – 6 gram) met de gezondheidsclaim ‘verhoogt fysieke prestaties in opeenvolgende reeksen korte hoogintensieve inspanningen’. Bij de goedgekeurde claims door EFSA moet een kanttekening geplaats worden. Ze gelden voor de gemiddelde consument; fanatieke (top)sporters zijn in die evaluatie niet afzonderlijk meegenomen.

Tabel 1:

Gebruik van supplementen en sportvoeding bij verschillende sportfrequenties

	Sportfrequentie per jaar
	0	1-11	12-59	60-119	>120
	n=401	n=137	n=484	n=275	n=247
	A	B	C	D	E
Supplement
Multivitamines mineralen	22	24	27	34 a,b,c	34 a,b,c
Vitamine C	15	17	20	22 a	22 a
Vitamine D	14	16	15	17	18
Calcium	7	7	6	9	13 a,b
Magnesium	7	5	5	6	11 a,c,d
Essentiele vetzuren / visolie	3	4	6	6	4
IJzer	4	6	5	7	8 a
Cafeïne	3	3	6	6 a	8 a
Probiotica	5	5	7	8	7
Zink	1	4	3	2	4 a
Creatine	0	0	1	0	4 a,c
Beta-alanine	0	1	1	0	2 a
Bietensap(concentraat) nitraat	0	1	1	2	2
Natriumbicarbonaat	1	1	0	1	1
HMB (beta-hydroxy-beta-methyl butyraat)	0	1	1	0	1
Quercetine	0	1	0	0	0
Anderen	3	5	3	5	7 a,c
Geen	59	49	50	47	44
Sportvoedingsproducten
Energy drinks / hypertone dranken	10	21 a	25 a	26 a	29 a
Isotone dranken	5	17 a	20 a	28 a,b,c	30 a,b,c
Eiwitshakes	2	3	5 a	7	14 a,b,c,d
Hersteldrank	0	1	3	4	8 b,c,d
Energie gels	0	1	0	1	4 c,d
Geen van bovenstaande	86	67	64	55	52

 

Referenties

1. Self-reported use and reasons among the general population for using sports nutrition products and dietary supplements, Floris Wardenaar et al, Sports 2016, 4, 33

2. Nutritional supplement use by Dutch elite and sub-elite athletes: does receiving dietary counselling make a difference?, Nutritional J Sport Nutr Exerc Metab 2016 Sep 6:1-25

Deze nieuwe Sportvoedingspiramide is door de Vereniging Sportdiëtisten Nederland (VSN) ontwikkeld. Hiermee kunnen (sport)diëtisten beter en duidelijker toelichten hoe een goed sportvoedingsadvies is opgebouwd. De piramide laat zien dat goede sportvoeding rust op een goede basisvoeding.

De Sportvoedingspiramide is voor VSN-leden te downloaden op www.sportdietetiek.nl.

Nieuw jasje

Sportdiëtisten kennen het principe van de Sportvoedingspiramide al langer. Maar er bestond nog geen goede weergave in beeld. De nieuwe Sportvoedingspiramide laat duidelijk de volgorde en verhouding zien van de onderdelen waaruit sportvoeding bestaat.

Laag 1: basisvoeding

De onderste laag van de piramide is van belang voor alle sporters – zowel recreatieve als topsporters: de basisvoeding. Sporters die eten volgens de Schijf van Vijf krijgen over het algemeen voldoende energie en voedingsstoffen binnen om goede sportprestaties te leveren en om bijvoorbeeld het lichaam snel te laten herstellen. Of je nou sport voor je plezier, om fit te blijven, sterker te worden of af te vallen; een goede basisvoeding is het fundament.

 

Laag 2: sportspecifiek

Wanneer de basisvoeding voor een sporter niet voldoende blijkt en een aanvulling nodig is, wordt gekeken naar producten uit de middelste laag: de sportspecifieke voeding. Dit zijn sportdranken, sportrepen of sportgels die rondom een training of inspanning genomen kunnen worden, afhankelijk van de soort, de intensiteit en de duur van de inspanning. De klok is een nieuw onderdeel in deze laag, want hier geldt: ‘timing is everything’. Het moment van de inname van extra vocht of voedingstoffen heeft grote invloed op het herstel van spieren en glycogeenvoorraden en op het voorkomen van dehydratie.

Laag 3: supplementen

Voor topsporters kunnen sportsupplementen prestatie-bevorderend werken, mits ze niet schadelijk zijn voor de gezondheid en niet op de dopinglijst staan. Daarnaast kan er ondanks een goede basisvoeding een tekort aan bepaalde voedingsstoffen ontstaan, zoals aan ijzer, ferritine of vitamine D. Het gebruik van supplementen is dan een mogelijkheid, waarbij het raadzaam is te overleggen met een sportarts of sportdiëtist.

VSN: ‘Draai de piramide niet om’

Sportdiëtist Esther van Etten was betrokken bij de ontwikkeling van de Sportvoedingspiramide. Zij weet dat er veel behoefte is aan betrouwbare informatie over sport en voeding. Esther: ‘Veel beginnende sporters draaien de sportvoedingspiramide vaak om, en beginnen met het nemen van sportsupplementen. Ze denken dat die noodzakelijk zijn. De Sportvoedingspiramide helpt sportdiëtisten om aan cliënten uit te leggen waarom en welke basisvoeding belangrijk is voor het behalen van goede sportprestaties. Het begint allemaal bij een goede basisvoeding en voor heel veel sporters is dat genoeg.’